Hatriet tal-Gudikanti – Riforma Bonello/Debono

Niehu gost nisma’ lil habib tieghi u kollega Dr George Hyzler, President karismatiku tal-Kamra tal-Avukati jqajjem ghal darb’ohra s-suggett tal-hatriet tal-gudikanti. Anke l-Prim Imhallef ghaem sejhiet relatati.

Minn zmien ghal zmien iqum s-suggett dwar l-hatra tal-gudikanti. Qed tinghata l-impressjoni sbaljta qisha din hi xi issue li nibtet jew nqalghet ricentement.

L-verita’ hija li dina l-materja jiena kont qajjimtha fil-legislatura l-ohra u li l-PN (li llum niehu gost nisma’  jimbotta dawn r-riformi li kont proponejt jien) mhux talli dak z-zmien, meta kien fil-gvern ma implimentahomx, izda talli kkundannani ghax proponejthom, meta kien l-Ministru Mifsud Bonnici li kien qed jonqos milli jipproponihom u jimplimentahom. Dawn huma FATTI. Nharsu ‘l quddiem.

Dawn l-proposti ma joriginawx mir-Rapport  Bonello izda mir- Riforma Debono li jiena prezentajt fil-Parlament  u li tifforma s-sinsla tar-Rapport Bonello u huwa ghalekk li sezzjoni tal-media tirreferi ghal din rriforma bhala r-Riforma Bonello/Debono.

Fil-fatt dawn l-issues tqajjmu minni fil-Parlament (anke possibilment ghall-ewwel darba) fil-Mozzjoni Privata dwar Riformi Magguri fil-Gustizzja u Intern (8 ta’ Novembru 2011) – mozzjoni li wasslet ghall-qasma storika bejn l-Ministeri tal-Gustizzja u l-Intern u li hija l-gherq tar-riformi l-ohra kollha fis-settur.

Fil-fatt fir-Rapport Bonello nnifsu (pagni 39/40) jghid illi dawn l-proposti joriginaw mideliberazzjonijiet tal-Kumitat Magħżul tal-Kamra dwar Rikodifikazzjoni u Konsolidazzjoni tal-Liġijiet, li jiena kont nippresjedi :

” B’hekk, it-tieni għażla hija l-aktar waħda li għandha taqdi l-eżiġenzi tal-pajjiż. Irid jingħad ukoll illi din il-proposta ta’ din il-Kummissjoni mhix l-ewwel darba li saret f’pajjizna għaliex din kienet ukoll l-għażla li addotta l-Kumitat Magħżul tal-Kamra dwar Rikodifikazzjoni u Konsolidazzjoni tal-Liġijiet fiddeliberazzjonijiet tiegħu, u hija wkoll l-għażla li mar għaliha l-abbozz ta’ Kodiċi Amministrattiv approvat mill-imsemmi Kumitat. Il-vantaġġi ta’ din is-sistema huma ħafna: . . . . . .”  ‘Bonello Report’ – pg 39/40

Fil-verita’ l-proposti joriginaw mill-Mozzjoni Privata tieghi dwar Riformi Magguri fil-Gustizzja u Intern (8 ta’ Novembru 2011):

Parlament – Mozzjoni Privata Franco Debono dwar Riformi Magguri Gustizzja u Intern – 8 ta’ Novembru 2011, particularly points 11 and 12:

”punt numru 11. reviżjoni tal-ammont ta’ snin, u l-esperjenza rikjesti għal ħatra tal-­ġudikanti, kif ukoll il-proċedura kollha kemm hi tal-mod tal-­għażla, u l-età tal-irtirar, flimkien mal-kundizzjonijiet tax-xogħol tal-ġudikanti;

punt numru 12. eżami bir-reqqa tal-konsegwenzi tal-eżitu tal-aħħar proċedura ta’ impeachment, tal-effikaċja ta’ dan il-mekkaniżmu u l-Kummissjoni għall-Amministrazzjoni tal-Ġustizzja kif jeżisti fil-preżent, bħala check and balance kostituzzjonali ta’ importanza, u jekk hemmx bżonn ta’ reviżjoni;”

In fact in the following extract from my Parliamentary speech of the 19th June 2012, where I was explaining in more detail the individual points of the private members’ motion I made reference to the Scottish model which we had discussed in the Condolidation of Laws Committee (which I used to preside) :

”Kif kont qed ngħid, qabel ma ġiet ippreżentata din il-mozzjoni l-ħatra tal-ġudikanti ftit li xejn kont tisma’ dwarha.  X’inhu l-istat ta’ fatt illum?  L-istat ta’ fatt illum huwa li l-ħatra ta’ ġudikant tiddependi esklussivament mill-buona grazia tal-ministru. 20 sena ilu s-sitwazzjoni f’ħafna mill-pajjiżi Ewropej kienet dik, li l-Ministru kien jaħtar ġudikant lil min irid hu.  Issa dan id-diskors irid jitwassal u jinftiehem fil-kuntest tas-separazzjoni tal-poteri.  Huwa desiderabbli li jkollok sens, anke remot jew mhux forsi reali, ta’ obbligazzjoni lejn l-amministrazzjoni minn dik il-persuna li tkun forsi ġiet maħtura ġudikanta? Issa ħalli niftehmu, rigward checks and balances fis-separazzjoni tal-poteri wieħed jgħidlek li mbagħad għandek is-security of tenure, fis-sens li ġudikant ma jistax jitneħħa mill-kariga ħlief biż-żewġ terzi tal-Kamra. Imma x’inhi l-verità? Il-verità hi li ħafna mill-pajjiżi tal-Ewropa mxew ‘il quddiem u abbandunaw din is-sistema u jidhirli li aħna għandna nagħmlu hekk ukoll.  M’abbandunawhiex kompletament, imma kull pajjiż għandu s-sistema tiegħu u irfinaha iktar milli abbandunaha.
Fil-Kumitat dwar il-Konsolidazzjoni tal-Liġijiet li nippresjedi jien u li fuqu hemm ukoll l-Onor. Josè Herrera li qiegħed preżenti hawnhekk, aħna konna qegħdin nesploraw il-mudell Skoċċiż fejn għandek a judicial appointments committee li jissuġġerixxi l-ismijiet ta’ ġudikanti prospettivi.  Possibbilment jiena nemmen li għandu jsir kif isir anke f’fora oħra, xi tip ta’ grilling li nintroduċu l-hearing ta’ dawn il-ġudikanti prospettivi sabiex nirfinaw is-sistema tagħna.  Nemmen li għandu jkun l-eżekuttiv li jaħtar lill-ġudikant, però nemmen ukoll li għandna nirfinaw dan il-mekkaniżmu, fosthom bil-ħatra ta’ dan il-judicial appointments committee li jissuġġerixxi hu l-ismijiet u jagħmel vetting tal-ismijiet tal-ġudikanti prospettivi mbagħad ovvjament ikun il-Ministru tal-Ġustizzja u l-Kabinett li jirrikkmanda lill-President lil min jaħtar bħala ġudikant. Għalija din hija waħda mir-riformi fundamentali li trid issir.  Dak l-ewwel aspett, ir-radd tas-salib.”

Filwaqt li dan kollu jpoggi din l-materja fil-perspettiva storika taghha, u jaghmel gustizzja mal-fatti kif ukoll jispjega ghaliex sezzjoni tal-media tirreferi ghal-bidliet fil-gustizzja bhala Riforma Bonello/Debono, niehu gost nisma lil Dr George Hyzler itenni dawn s-sejhiet li kont ghamilt jien sa mill-2011.